Użytkownicy świata wirtualnego często czują się w nim bardzo swobodnie. Internet – tylko pozornie – zapewnia anonimowość, w związku z czym wiele osób pozwala sobie w sieci na więcej, niż w świecie rzeczywistym. Niestety powszechnym zjawiskiem jest umieszczanie w sieci treści o charakterze znieważającym czy zniesławiającym inne osoby – chociażby obraźliwych czy mijających się z prawdą komentarzy. Jest to tzw. hejt. Wielu użytkowników internetu ma poczucie, iż mogą dopuszczać się takich działań bezkarnie. Czy aby na pewno?
Zniesławienie a znieważenie
Zniesławienie bardzo często mylone jest ze znieważeniem. Z punktu widzenia prawa są to jednak dwa zupełnie inne występki, za które przewidziane są odmienne kary.
Zniesławienie w internecie ma miejsce wtedy, gdy doszło do umieszczenia treści na czyjś temat, które są nieprawdziwe, a przy tym mogą poniżyć taką osobę bądź narazić ją na wspomnianą utratę zaufania. Najczęściej chodzi o komentarze dotyczące czyichś rzekomych negatywnych cech, bądź też o niepochlebne, niezgodne z rzeczywistością komentarze na temat wykonywanej przez tę osobę pracy lub prowadzonej przez nią działalności.
Za znieważenie uznaje się wypowiedzi godzące w godność danej osoby, ośmieszające ją, obelżywe, poniżające czy też wyrażające pogardę wobec niej. Znieważenie musi być dokonane w zamiarze, by zniewaga dotarła do osoby znieważanej, a także musi być dokonane publicznie – za przestrzeń publiczną uważa się w takich przypadkach również internet.
Co ważne! Znieważenie nie musi zostać dokonane w formie wypowiedzi pisemnej – może to być również np. grafika (karykatura, mem), fotografia, jakiś symbol czy nawet znak.
Jak możemy przeciwdziałać przeciwko zniesławieniu lub zniewadze?
W sytuacji, gdy ktoś dopuścił się względem nas zniewagi lub zniesławienia w internecie, mamy dwie możliwości działania – na drodze cywilnej lub karnej.
W toku postępowania cywilnego możemy żądać usunięcia znieważających czy zniesławiających treści, zaniechanie naruszeń, wystosowania stosownego oświadczenia (przeprosin), jak również zapłaty określonej kwoty na rzecz pokrzywdzonego oraz na wybrany przez niego cel społeczny.
W toku postępowania karnego oprócz powyższego można żądać również ukarania sprawcy. Trzeba jednak mieć przy tym na uwadze, że prawo karne przewiduje pewne okoliczności wyłączające możliwość ukarania sprawcy czy nawet uznania go za winnego przestępstwa (o czym poniżej).
Formy pomówienia. Kiedy nie można mówić o zniesławieniu?
Należy zwrócić uwagę, że zniesławienie nie ma miejsca, jeśli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy. Ponadto, nie popełnia przestępstwa ten, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub służący obronie społecznie uzasadnionego interesu. Warto pamiętać, że samo kryterium prawdziwości nie jest wystarczające do wyłączenia bezprawności pomówienia. Jeśli zarzut jest prawdziwy, ale dotyczy np. właściwości danej osoby, a nie jej postępowania, to w perspektywie prawokarnej ma charakter zniesławiający.
Ustalenie anonimowego sprawcy przestępstwa zniesławienia lub zniewagi w internecie
Przed dokonaniem wyboru trybu cywilnego lub karnego, czeka nas jeszcze jedna trudność. A mianowicie polegająca na tym, iż najczęściej komentarze czy wpisy w internecie dokonywane są anonimowo, tzn. ich autorzy nie podpisują się imieniem i nazwiskiem, lecz jedynie nickiem. Ściganie omawianych przestępstw następuje z oskarżenia prywatnego – oznacza to, że aktu oskarżenia nie przygotowuje prokurator, a osoba pokrzywdzona. Jednak ściganie sprawcy jest przecież niemożliwe w sytuacji, gdy nie jesteśmy w stanie ustalić, kim on jest. Zachodzi więc potrzeba ustalenia sprawcy czynu, a z pomocą przychodzi w takim przypadku procedura karna.
Możliwość ustalenia danych osobowych sprawcy ma bowiem prokurator. Może zwrócić się do administratora strony internetowej o podanie adresu IP osoby, która dokonała znieważenia czy zniesławienia, a następnie do dostawcy usług internetowych o udzielenie informacji na temat tego, do kogo jest przypisany określony adres IP.
Zgodnie z przepisem 60 § 1 kodeksu postępowania karnego, w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego postępowanie może zostać wszczęte przez prokuratora, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Z uwagi na to możemy złożyć do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wraz z wnioskiem o objęcie ściganiem z urzędu oraz o dokonanie czynności zmierzających do ustalenia sprawcy. Nawet jeśli prokurator ostatecznie umorzy postępowanie, stwierdzając brak podstaw do ścigania przestępstwa z urzędu, to mamy możliwość poznania danych osobowych sprawcy i samodzielnego podjęcia dalszych działań.