Czym jest spadek i co mogę z nim zrobić?

Nasze rozważanie rozpoczniemy od odpowiedzi na pytanie – czym tak naprawdę jest spadek? Jest to ogół praw i obowiązków zmarłego. Prawa i obowiązki te przechodzą z chwilą śmierci na jedną lub kilka osób, które są uprawnione do dziedziczenia. Spadkobierca (czyli osoba, która dziedziczy) nabywa spadek od spadkodawcy (czyli osoby, która pozostawia spadek) z chwilą otwarcia spadku.

Co wówczas może dokonać spadkobierca? Ma on wtedy trzy różne rozwiązania:

• przyjąć spadek wprost (czyli przyjąć całość spadku tj. zyski i długi),
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (czyli jest to ograniczona odpowiedzialność za długi). Jednak wyjaśnię to na przykładzie dla lepszego zrozumienia: w sytuacji, kiedy po śmierci ojca córka jest jedynym spadkobiercą majątku o wartości 40 tysięcy złotych i wkrótce wychodzi na jaw, że osoba zmarła miała dodatkowo 100 tysięcy złotych długu. Wówczas córka odpowiada za zadłużenie ojca tylko do kwoty 40 tysięcy, czyli do równowartości odziedziczonego majątku,
• odrzucić spadek.

Odrzucenie spadku – jak tego dokonać?

Oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku możemy złożyć na dwa różne sposoby: przed sądem albo przed notariuszem. Brak takiego oświadczenia będzie skutkowało tym, że przyjmujesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oczywiście odrzucenie spadku przed notariuszem jest sposobem szybszym, natomiast odrzucenie spadku przed sądem może trwać kilka miesięcy.

W sytuacji, gdy złożymy oświadczenie o odrzuceniu spadku będzie to skutkowało brakiem odpowiedzialności za długi spadkowe, jednak nie będziemy mogli również żadnych roszczeń do wszelkiego dorobku pozostawionego przez zmarłego.

Aby odrzucić spadek u notariusza, należy mieć wyłącznie z sobą akt zgonu spadkodawcy oraz swój dowód osobisty. W sytuacji, gdy chcemy odrzucić spadek przed sądem należy przedmiotowy wniosek do sądu (właściwego ze względu na Twoje miejsce zamieszkania) złożyć, który należy opłacić i dołączyć do niego akt zgonu spadkodawcy. Jeśli wniosek będzie prawidłowy, sąd wyznaczy posiedzenie w celu odebrania od spadkobiercy ustnego oświadczenia o odrzuceniu spadku.

W ramach tego oświadczenia należy wskazać w szczególności, czy dziedziczenie nastąpiło na podstawie ustawy czy na podstawie testamentu, podać informację o dacie i miejscu śmierci spadkodawcy oraz jego ostatnim miejscu zamieszkania, a także podać informacje o pozostałych spadkobiercach.

Ile mamy czasu na odrzucenie spadku?

Termin, który mamy na złożenie oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku wynosi 6 miesięcy. Liczony jest od dnia, w którym spadkobierca ustawowy (czyli taki, który nie dziedziczy na podstawie testamentu) dowiedział się o śmierci spadkodawcy, natomiast dla spadkobiercy testamentowego jest to dzień, w którym dowiedział się on o swoim powołaniu do spadku z testamentu.

Upłynął termin na odrzucenie spadku! Co zrobić?

Oczywiście są również sytuację, w których można odrzucić spadek pomimo upłynięcia ww. terminu. Pierwsza z takich sytuacji to taka, gdy spadek został przyjęty pod wpływem błędu, czyli wtedy, gdy spadkobiercy nie mieli najmniejszej świadomości jakimi długami obciążony był spadek lub jaka była rzeczywista wartość spadku.

Drugą sytuacją jest stan, w którym spadkobiercy nie mieli w ogóle pojęcia, że otrzymali jakikolwiek spadek i dlatego też nie złożyli takiego oświadczenia. Należy wówczas udowodnić przed sądem, taką niewiedzę.

Kolejna sytuacja ma miejsce, gdy udowodni się przed sądem, że nie złożyło się takiego oświadczenia w terminie ze względu na groźbę innego spadkobiercy czy osoby trzeciej.

Co, jeśli nie odrzucę spadku?

Jak już zostało wyżej wskazane, w przypadku braku złożenia stosownego oświadczenia o odrzuceniu spadku nastąpi przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jednak zależy to też od tego, kiedy spadkodawca zmarł:

• jeśli spadkodawca zmarł przed 10.2015 r., to brak złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku będzie oznaczał, że spadkobierca nabył spadek wprost, co oznacza, że będzie ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem, chyba że jest osobą małoletnią, częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnioną,
• jeżeli spadkodawca zmarł 10.2015 r. lub później, brak złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku będzie oznaczać, że spadkobierca nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że będzie ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe do wysokości wartości majątku wchodzącego w skład spadku.

Odrzucenie spadku w imieniu dziecka

Co w sytuacji złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku? Czy można już spać spokojnie? Nie do końca. Gdy spadkobierca posiada dzieci, to one wchodzą w jego miejsce. Dlatego w takiej sytuacji po odrzuceniu zadłużonego spadku w swoim imieniu konieczne jest odrzucenie spadku również w imieniu małoletnich dzieci. Do tego, by to zrobić konieczne jest uzyskanie zgody sądu rodzinnego. W tym celu spadkobierca – rodzic, składa do sądu rodzinnego wniosek odpowiednio go uzasadniając, w szczególności wskazując, że w skład spadku wchodzą długi, które przewyższają jego wartość. Po wydaniu przez sąd rodzinny zgody w formie postanowienia po jego uprawomocnieniu się można złożyć w imieniu małoletniego dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku przed notariuszem.

Należy pamiętać, że dzieci pełnoletnie także będą dziedziczyć zadłużony spadek w razie jego wcześniejszego odrzucenia przez ich rodzica. W takiej sytuacji same muszą złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, a jeżeli one mają małoletnie dzieci, będą musiały wystąpić do sądu rodzinnego o wydanie postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci.

Odrzucenie spadku a Urząd Skarbowy

Zgodnie z ustawa od podatku od spadków i darowizn odrzucenie spadku nie wywoła żadnego skutku, które należy opodatkować. W związku z tym nie ma obowiązku informowania Urzędu Skarbowego o odrzuceniu spadku.