Większość przestępstw ścigana jest przez organy państwa. Co do zasady akt oskarżenia wnosi prokurator. Wówczas jest to łatwiejsze, ponieważ wszystkie dowody musi zdobyć właśnie on – czyli oskarżyciel publiczny. Jeżeli jesteśmy osobą pokrzywdzoną przestępstwem, możemy być wówczas oskarżycielem posiłkowym. Ku zaskoczeniu są jednak sprawy, w których policja nie podejmuje żadnych czynności. Zniechęceni pokrzywdzeni często nie znają swoich praw i nic z tymi sprawami nie robią. A to błąd! Należy podjąć odpowiednie działanie, by ukarać sprawcę.
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
W polskim prawie przestępstwami ściganymi z oskarżenia prywatnego są:
- przestępstwo spowodowania lekkiego uszczerbku na zdrowiu (trwającego mniej niż 7 dni) – art. 157 § 2 k. k.,
- nieumyślne uszkodzenie ciała (trwającego mniej niż 7 dni) – 157 § 3 k.k. w zw. z art. 157 § 4 k.k.,
- przestępstwo zniesławienia – art. 212 k.k.,
- przestępstwo zniewagi – art. 216 k.k.,
- przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej – art. 217 k.k.
Jak widać, chodzi o przestępstwa o mniejszej społecznej szkodliwości, które przede wszystkim godzą w dobra osobiste samego pokrzywdzonego.
Kiedy można wnieść prywatny akt oskarżenia?
Prywatny akt oskarżenia należy złożyć w ciągu roku od dnia dowiedzenia się o osobie sprawcy, jednak nie później niż w terminie 3 lat od dnia popełnienia przestępstwa. W razie wszczęcia okres postępowania przeciwko osobie wydłuża się jeszcze o pięć lat od zakończenia okresu poprzedniego.
Elementy prywatnego aktu oskarżenia oraz właściwość sądu
Przede wszystkim prywatny akt oskarżenia powinien posiadać takie elementy jak: wskazanie danych oskarżonego, określenie zarzucanego mu czynu oraz wskazanie dowodów (z zeznań świadków, dokumentów, zdjęć, nagrań itp.). Co do zasady właściwym będzie sąd (rejonowy), w którego okręgu popełniono przestępstwo i to do niego prywatny akt oskarżenia powinien być kierowany. Dodatkowo należy uiścić 300 zł tytułem opłaty od prywatnego aktu oskarżenia. Pamiętajmy, że jeżeli prywatny akt oskarżenia nie będzie odpowiadał wymogom formalnym, sąd wezwie do usunięcia braków w terminie siedmiu dni.
Posiedzenie pojednawcze
W sprawach z oskarżenia prywatnego zwykłe postępowanie sądowe poprzedza tzw. posiedzenie pojednawcze, na którym strony mogą zawrzeć ugodę, co kończy sprawę. W razie niedojścia stron do pojednania, sędzia kieruje sprawę na rozprawę główną.
Prywatny akt oskarżenia – aspekty procesowe
Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwionych powodów uważane jest za odstąpienie od oskarżenia.
Strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika, a więc adwokata lub radcę prawnego. W takim wypadku pełnomocnik może samodzielnie reprezentować interesy procesowe ustanawiającego. Oskarżyciel prywatny (czyli osoba pokrzywdzona) ma pełne prawa strony. Przykładowo ma więc prawo zadawania pytań, składania wniosków (np. wniosek dowodowy), może wnieść apelację itp.
Podkreślić trzeba, iż pełnomocnik odgrywać może bardzo istotną rolę, już na etapie sporządzania prywatnego aktu oskarżenia, przede wszystkim w zakresie strategii prowadzenia sprawy, odpowiedniego opisu czynu zarzucanego oskarżonemu, formułowania wniosków dowodowych oraz zachowania formalnych wymogów aktu oskarżenia.
Warto zaznaczyć, że prokurator może wszcząć samodzielnie postępowanie w zakresie prywatnego aktu oskarżenia lub przyłączyć się do toczącego się już postępowania, jeśli wymaga tego interes społeczny.