Czym tak naprawdę jest ubezwłasnowolnienie?

Prawne ubezwłasnowolnienie jest wyjściem z sytuacji, w której dana osoba – ze względu na różne ograniczenia – nie jest w stanie podejmować samodzielnie racjonalnych decyzji lub decyzje te wpływają na dobrostan bliskich jej osób – małżonka, dzieci, rodziców lub innych członków rodziny. Osoba ubezwłasnowolniona decyzją sądu jest pozbawiona zdolności prawnych – nie może przykładowo zawierać umów, a jeśli taką zawrze, wówczas staje się ona z mocy prawa nieważna.

Niektóre sytuacje i okoliczności życiowe doprowadzają pewne osoby do podejmowania negatywnych decyzji, mających niekorzystny wpływ nie tylko na nie same, ale również na ich bliskich: rodziców, dzieci, partnerów. Okoliczności te w każdym przypadku są złożone, a wśród nich wyróżnić można chorobę alkoholową i inne uzależnienia, czy choroby psychiczne. W efekcie taka osoba może utracić majątek, stać się niepoczytalna i zdolna do wyrządzenia fizycznej krzywdy, czy do dokonywania przeróżnych oszustw. Instytucja ubezwłasnowolnienia ma konkretny cel, a mianowicie ochronę bliskich oraz ochronę samej osoby ubezwłasnowolnionej przed skutkami podjętych przez nią decyzji.

Całkowite a częściowe ubezwłasnowolnienie

Polskie prawo wyróżnia częściowe i całkowite ubezwłasnowolnienie. Instytucje te różnią się od siebie tak naprawdę skutkami prawnymi, jakie za sobą niosą:

• osoba ubezwłasnowolniona częściowo – będzie miała ograniczone prawo do podejmowania decyzji, przy czym ograniczenie to będzie polegało na konieczności udzielenia zgody na wykonanie konkretnej czynności prawnej przez jej przedstawiciela ustawowego. Wówczas taka osoba może ustanowić darowiznę czy testament bądź wziąć pożyczkę – jednak potrzebuje ona zgody swojego przedstawiciela ustawowego,
• osoba ubezwłasnowolniona całkowicie – jest to osoba całkowicie niezdolna do kierowania swoimi sprawami. Sąd ustanowi dla takiej osoby opiekuna, który wyłącznie może dokonywać czynności prawnych w imieniu ubezwłasnowolnionego. Sama taka osoba ma prawo jedynie do wykonywania drobnych czynności, które są potrzebne do funkcjonowania w codziennym życiu, czyli np. robienia zakupów czy korzystania z usług fryzjera.

Kiedy, kto i gdzie może złożyć przedmiotowy wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Jak już zostało wyżej wspomniane, wniosek o ubezwłasnowolnienie można złożyć wówczas, gdy dana osoba nie jest w stanie samodzielnie zadbać o swoje sprawy. Może stać się tak z różnych powodów – wśród najczęściej wymienianych jest choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy i uzależnienie od alkoholu lub narkotyków. 

Nie każda osoba może złożyć taki wniosek. Prawo to przysługuje małżonkowi osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona, jej krewnym w linii prostej (rodzicom, dzieciom, wnukom itp.), rodzeństwu oraz przedstawicielowi ustawowemu. Oprócz nich z takim wnioskiem może wystąpić także prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka. Przeważnie dzieje się tak, jeśli przy okazji odrębnego postępowania zauważą oni taką potrzebę lub gdy otrzymają zawiadomienie od osoby, która nie ma prawa wystąpić z takim wnioskiem. Oczywiście składając wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy mieć dowód potwierdzający istnienie takiej konieczności – na przykład zaświadczenie psychiatry czy z poradni przeciwalkoholowej.

Przedmiotowy wniosek składa się do Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego właściwego dla miejsce zamieszkania osoby, której sprawa o ubezwłasnowolnienie ma dotyczyć. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 100 zł.  Po zapadnięciu decyzji o ubezwłasnowolnieniu, sąd opiekuńczy (rejonowy) otrzymuje od sądu okręgowego dokumenty dotyczące sprawy i na ich podstawie ustanawia opiekuna prawnego lub kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej.